اخیرا لندن میزبان یک نمایشگاه پر زرق و برق از سنگهای قیمتی افغانستان موسوم به " افغانستان گرانبها" بود.

در این نمایشگاه که از سوی نهاد خیریه افغان اید Afghan Aid برگزار شده بود، سیما وزیری طراح ایرانی مقیم لندن آثارش را که با لاجورد، یاقوت و دیگر سنگ های گرانبهای کوهستان های افغانستان تزئین کرده بود، به نمایش گذاشت.

به گفته خانم وزیری سنگ­های قیمتی در غرب از شهرت خاصی برخوردار اند و او در کارهایش از صنایع افغانی، فارسی و خاور میانه الهام گرفته است. او گفت امیدوار است کارهایش بتواند احساس مثبتی را در منطقه تشویق کرده و زیبایی و فرهنگ مکتوم این مرز و بوم را معرفی کند.

تجارت سنگهای قیمتی افغانستان

نمایشگاه "افغانستان گرانبها" علاوه بر نشان دادن طرح های تزئینی از سنگ های قیمتی افغانستان، به ظرفیت تجارت این سنگها در منطقه و سطح جهان نیز می پرداخت.

افغانستان با آنکه همواره یک کشور فقیر پنداشته می شود، خزانه بزرگی از سنگ­های قیمتی و نیمه ­قیمتی دارد. در واقع افغانستان یکی از قدیمی­ مکان استخراج معادن در جهان بشمار رفته که پیشینه تاریخی آن به شش هزار و پنج صد سال می­ رسد.

از آغاز عصر حجر، سنگ لاجورد در هندوکش استخراج می شد که در امتداد مسیر تجارت کهن به بین­ النهرین، مصر و هندوستان انتقال می یافت.

منابع سنگ­های قیمتی افغانستان عمدتا شامل زمرد، لعل و یاقوت کبود، لاجورد، تورمالین، یاقوت زرد، گارنیت، فلورایت و غیره سنگ­­های نیمه­ قیمتی اند.

از جمله این سنگ­ها چهار نوع آن که شهرت بیشتری دارند، عبارتند از زمرد در پنجشیر، یاقوت و انواع مختلف یاقوت کبود در جگدلک کابل، لاجورد در بدخشان و بعضی از سنگ­های نیمه­ قیمتی مانند تورمالین، اکوامرین و بریلیوم در نورستان.

بر اساس گزارش بانک جهانی، مجموع ارزش این سنگ­ها حدود سه میلیون دلار آمریکایی در سال تخمین شده که از آن جمله دو میلیون آن سهم زمرد پنجشیر و بقیه سهم لاجورد بدخشان و سنگهای قیمتی نورستان و جکدلگ می شود.

گزارش برنامه توسعه سازمان ملل متحد نشان می دهد که سنگ­های قیمتی افغانستان دارای ارزش مجموعی سالانه پنج میلیون دلار است و این ارزش می­ تواند بعد از استفاده فنی و روش­های مناسب استخراج به مرز صد و شصت میلیون دلار در سال افزایش یابد.

چگونگی استخراج

هدف از برگزاری نمایشگاه لندن، معرفی سنگ‌های قیمتی افغانستان بود

حجم استخراج سنگهای قیمتی در افغانستان پائین است و معمولا توسط افراد غیر متخصص انجام می شود.

استخراج معادن با استفاده از حفر تونل­ها، برمه­ های دستی، استفاده از مواد منفجره صورت می گیرد که موجب تخریب این سنگ­ها شده و بازدهی آن را کم می کند.

برنامه توسعه سازمان ملل متحد در گزارشی می نویسد که تقریبا تمام این سنگ­ها به صورت قطع ناشده و پالش ناشده به بازار­های پاکستان انتقال می یابند و در آنجا بعضی از آن­ها با کیفیت بسیار پایین قطع، پالش و ارزش گذاری می شوند.

در این گزارش آمده "چون پاکستان خود نیز دارای منابع عظیمی از سنگ­های قیمتی است، بنا" خریداران نمی­توانند بین سنگ­های افغانستان و پاکستان تفکیک کنند. از اینرو بسیاری از سنگ­‌هایی که در حقیقت محصول افغانستان هستند، در آمار رسمی محصول پاکستان ثبت می شوند".

بازار کار سنگهای قیمتی

تجارت سنگ­های قیمتی به صورت مستقیم و غیر مستقیم اشتغال آفرین است. صوفیا سوایر، مشاور سابق وزارت معادن افغانستان در گزارشی شمار آنهایی را که به صورت مستقیم در صنعت استخراج سنگ های قیمتی در افغانستان مشغول کار هستند، بیشتر از سه هزار نفر می خواند.اما بر اساس این گزارش حدود پانزده هزار شغل دیگر به صورت غیر مستقیم ایجاد شده است.

این گزارش می ­افزاید: "هرگاه نیمی از این سنگ­های قیمتی که فعلا به پاکستان قاچاق می­ شوند در افغانستان باقی­ بمانند، افغانستان می­ تواند به ارزش ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار درآمد را از محل فروش سنگ­های قیمتی به دست آورد."

اقدامات دولت

برای رسیدگی به ابعاد حقوقی استخراج این سنگها، دولت افغانستان چندی پیش قانون معادن را نافذ کرد. مقرراتی نیز در حال انجام است تا کار در معادن و استخراج آنها از رسمیت بیشتر برخودار شده و ثبت اسناد رسمی شوند.

هرچند در زمینه قانونگذاری گام هایی برداشته شده و قانون تازه، تجارت سنگ­های قیمتی را حمایت می کند و زمینه‌­ را برای سرمایه­‌گذاری­‌های هنگفت در معادن افغانستان فراهم می سازد، اما با توجه به وضعیت بی­ ثبات سیاسی و به ویژه دست بلند بازی­گران سیاسی در مناطقی که این معادن در آنجا است، بعید به نظر می­ رسد که از تجارت این سنگ­ها سود زیادی را نصیب مردم افغانستان کند.